Interview met Sanne Nouws & Francesca Lazzeri

De samenleving staat onder druk. Of beter gezegd, de mens staat binnen onze neoliberale samenleving onder druk. Voortdurend worden wij belaagd door prikkels en duwt de maatschappij ons richting meer produceren en, belangrijker, meer consumeren. Theatermakers Sanne Nouws en Francesca Lazzeri gaan met hun meest recente voorstellingen op zoek naar nieuwe manieren om hiermee om te gaan. Nouws: ‘Ik denk dat we meer moeten luisteren naar de vragen van kinderen over de toekomst. Ik ben benieuwd naar de vragen die zij hebben over hoe om te gaan met de overdaad aan prikkels.’

Door: Nuno Blijboom
Beeld: Jeroen Nissen

Sanne Nouws maakt met haar gezelschap House of Nouws vrolijke, uitbundige voorstellingen met vaak een tragische en maatschappijkritische ondertoon. Met haar gezelschap maakt ze, in haar eigen woorden, ‘jeugdtheater, soms voor volwassenen.’ Voor Cement 2020 schreef Nouws een nieuwe jeugdtheatertekst, Stil of ik schiet. Een voorstelling over het belang van stilte in het tijdperk van overprikkeling, een zwijgende jongen en de eerste vrouwelijke minister-president. We spreken elkaar kort over Skype voor Lazzeri aansluit, die dan nog in Brussel aan het repeteren is.

Sanne, hoe is het idee van een jeugdvoorstelling over stilte ontstaan?

Nouws: ‘Tijdens het schrijfproces van Hendrik IV, ongeschikt voor kinderen, inmiddels drie jaar geleden, ben ik begonnen met mediteren tijdens het schrijven om rust in mijn hoofd te vinden. Ik zat toen in het maakproces van een jeugdvoorstelling, dus begon ik me af te vragen wat stilte voor kinderen betekent. Hebben ze het op een zelfde manier nodig als volwassenen? Missen zij het net zo zeer als wij? Ik vond dit een spannende combinatie, zeker omdat kinderen heel vaak de hele dag door stil moeten zijn, maar dat juist niet willen zijn. Het heeft ook iets bedreigends en mysterieus: veel mensen brengen het in verband met de dood. En het is iets wat ze ook nodig hebben. Steeds meer kinderen dragen tegenwoordig noise-cancelling koptelefoons om zich te concentreren of af te sluiten van het teveel aan prikkels om hen heen. In het theater moet het publiek vaak ook stil zijn, dat maakt het een spannende plek om dit met ze te onderzoeken.

Moeten we kinderen om een nieuwe manier klaarstomen voor de toekomst?

Nouws: ‘Het zou goed zijn als mediteren deel wordt van het basisonderwijs. Maar vooral denk ik dat het allemaal niet zo stomend moet zijn. Eerder uitnodigend, bevragend. Ik ben benieuwd naar de vragen van kinderen over de overdaad aan prikkels. Het gaat over verantwoordelijkheid. Het is in feite een prikkelverslaving die al op heel jonge leeftijd kan ontstaan. Ik vind het moeilijk om voor niets te kiezen. Het lukt mij vaak écht niet, terwijl ik weet dat het zo gezond zou zijn om elke dag een half uur te mediteren of mijn telefoon uit te zetten. Ik werk ook ’s avonds door, vaker wel dan niet. Het is zo lastig om voor niets te kiezen. Misschien dat ik dat altijd al lastig heb gevonden, maar het lijkt moeilijker dan ooit. En als het me wel lukt, dan brengt het me zulke mooie dingen. Ik ontmoet nieuwe mensen, ik ruik beter, mijn darmen werken beter – echt wonderlijke uitkomsten wanneer ik voor niets kies.’

Van de compleet andere kant van het podiumkunstenspectrum is inmiddels theatermaker en performance artiest Francesca Lazzeri bij het gesprek aangeschoven. Zij maakte tot voor kort deel uit van performancegroep Wild Vlees, samen met onder meer theatermaker en performer Tamar Blom, waarbij ze veel werkten met de grenzen van het menselijk lichaam. Samen speelden ze eerder ook al op Cement, onder meer met hun voorstelling An Incomplete Life, waarbij zij zichzelf onder kilo’s zeezout bedolven in een onderzoek naar het grijpbaar maken van de dood, in 2017. Dit jaar presenteert Lazzeri my shadow used to have a density. In deze performance gaat Lazzeri de confrontatie aan met de onmogelijkheid om tegenwoordig in onze Westerse samenleving ‘uit te staan.’

Wat bedoel je met ‘uit staan’?

Lazzeri: ‘We kijken hoe de overvloed aan informatie beïnvloedt wie je bent en hoe wij dat steeds normaler zijn gaan vinden. Als we alle e-mails, berichten en telefoongesprekken niet meer beantwoorden, houden die langzaam op met binnenkomen. Maar zodoende sluiten we ook onszelf af van een maatschappij die juist uit die constante stroom van informatie en uitwisselingen bestaat. Hoe hebben we onbewust dit de nieuwe norm gemaakt? We voeden het niet alleen zelf, het is ook bijna onmogelijk geworden om te functioneren in onze samenleving zonder in contact te staan met die voortdurende activiteit of om eraan te ontsnappen. Hoe kun je functioneren binnen deze maatschappij, met deze veelheid aan snelheid? Je moet daarbinnen een manier vinden om ruimte toe te laten voor stilte of onbereikbaarheid. Zowel fysiek als in beeld zijn we nu op zoek naar de juiste vorm die dit alles in zich heeft om die vertaalslag te maken.’

Op welke vorm zijn jullie uitgekomen?

Lazzeri: ‘Ik probeer altijd een kader te creëren voor de performers dat ze zelf in de situatie worden geplaatst, in dit geval de constante stroom aan informatie. We zijn een systeem aan het ontwikkelen dat zichzelf in stand houdt. We zijn nog vol aan het onderzoeken, dus het kan totaal iets anders zijn in maart, maar een systeem met mobiele telefoons die informatie ontvangen en vervolgens weer wegsturen. Dit neemt steeds meer toe, tot een punt waarop het niet meer haalbaar is. Ik word eigenlijk de hele tijd geconfronteerd met het feit dat het mij niet lukt om zelf alles uit te zetten tijdens het maakproces.’

Sanne, hoe ga je om met veelheid in Stil, of ik schiet?

Nouws: ‘Ik heb de tekst net een paar weken af en het plot is best vol geworden, veel verschillende lijntjes. Ik heb alles helemaal uitgeschreven, zodat ik op de vloer met de spelers kan op zoek kan gaan naar wat ik nog niet heb opgeschreven en wat er nog uit kan. Volgens mij kan er wel een hele verhaallijn nog uit nu, ook om mijn pleidooi voor stilte te kunnen maken zonder dat die overschaduwd wordt.’

Het zou zonde zijn als dat genekt wordt door overdaad.

Nouws: ‘Maar ook wel weer treffend. Er zijn drie acteurs en één drummer, die het zwijgende kind speelt. Midden op het podium komt een groot, bijna licht-absorberend zwart vierkant dat symbool staat voor het mysterieuze zwijgen. Daaromheen komt een bont en vol decor, gepaard met bonte kostuums die voortdurend geluid maken bij elke beweging. Ik wil niet dat de voorstelling een serene uitstraling krijgt, maar veel meer aansluit bij de esthetiek van het internet of van alledag.’

Francesca, welke rol speelt geluid in jouw voorstelling?

Lazzeri: ‘Een vrij belangrijke. We zijn nu op een vorm uitgekomen waarbij er honderden mobiele telefoons voortdurend afgaan. We hebben een app ontwikkeld waarmee de telefoon niet meer helemaal uitgeschakeld kan worden, zodat de performers het geluid enkel zachter kunnen zetten. De telefoons blijven ondertussen steeds harder, hoger en sneller overgaan. De taak van de spelers is om ze uit te blijven zetten, terwijl de hoeveelheid telefoons steeds meer toeneemt. En componist Luke Deane is nu aan het experimenteren met een soundscape voor tijdens de momenten van stilte. We werken daarbij ook veel met de materialiteit van de mobiele telefoons, door bijvoorbeeld het geluid van een telefoon die over de vloer schuift in de compositie te verwerken. Maar ook door de telefoons kapot te maken. We willen dat de toeschouwer de overvloed waarin we als maatschappij gevangen zitten ervaart, dat ze met ons meeleeft in de onmogelijkheid om tot rust te komen.’

Nouws: ‘Ik vind theater ook een erg goede plek om die veelheid en hoe je daarbinnen staande te houden te onderzoeken en te belichten, omdat daar al die verschillende disciplines samenkomen. Ik kan die veelheid dus lekker laten woekeren en zien. Ik kan de mensen erin onderdompelen, juist omdat ze net een uur hun telefoon hebben uitgezet. We zitten letterlijk met onze neuzen dezelfde kant op. De aandachtbubbel die we daar bij het publiek kunnen creëren is super bijzonder. Het maakt het theater tot een bijna religieuze of kerkelijke plek. Dan vind ik het fijn om juist daar de confrontatie met de veelheid aan te gaan. Ik maak graag bonte voorstellingen, waardoor dit voor mij persoonlijk een interessant project is: kan ik echt een pleidooi voor stilte houden of kan ik het niet, omdat ik het toch niet kan laten om mooie liedjes te schrijven?’

Francesca, zou je my shadow used to have a density een pleidooi voor rust noemen?

Lazzeri: ‘Ik zie deze voorstelling niet als een poging een oplossing te bieden, maar om er een te zoeken. Ik vind ook niet dat het mijn taak is als kunstenaar om te zeggen hoe het moet. Die verwachting om antwoorden te geven is iets waar ik mee worstel. Nu probeer ik ruimte te creëren zodat we met elkaar in gesprek kunnen gaan, zodat we samen naar een oplossing of een alternatief kunnen zoeken. De Duits-Koreaanse filosoof Byung-Chul Han schrijft dat het belang van positieve prikkels zo groot geworden is, dat er geen ruimte meer is voor de schaduwzijde. Veel van mijn werk, ook my shadow used to have a density, blijft juist in die schaduwzijde. Het draait niet om naar iets lichts, iets positiefs. Mijn werk poogt om juist daar eventueel samen te komen.

Stil of ik schiet (6+) van House of Nouws is te zien op Festival Cement op zondag 22, maandag 23 en zaterdag 28 maart. Meer info & tickets > 

my shadow used to have a density van Francesca Lazzeri / no time for commas is te zien op Festival Cement op donderdag 26, vrijdag 27 en zaterdag 28 maart. Meer info & tickets >